ทุกครั้งที่มีประกาศการจัดอันดับโลกทีไร ดูเหมือนประเทศไทยจะขอพ่วงติดอันดับอยู่เสมอ ถ้าไม่นับอันดับเด่นในเรื่องดีของเมืองที่น่าท่องเที่ยวที่สุดอย่างกรุงเทพฯ ที่คว้ารางวัลมาได้หลายปี อันดับแย่ที่ทำเราอับอายขายหน้าก็เห็นจะเป็นปัญหา ‘คอรัปชั่น’ ที่ดูเหมือนจะอยู่คู่ตุนาหงันกับเมืองไทยมาโดยตลอด ล่าสุดกับการจัดอันดับประเทศที่มีการคอรัปชั่น โดย องค์กรเพื่อความโปร่งใสนานาชาติ ปี 2013 พบว่า ประเทศไทยอยู่ในอันดับที่ 102 จาก 177 ประเทศ (อันดับน้อยๆ หมายถึง คอรัปชั่นน้อย) โดยมีประเทศเดนมาร์ค นิวซีแลนด์ และฟินแลนด์ ครองอันดับ 1, 2 และ 3 ของประเทศที่มีอัตราการเกิดคอรัปชั่นน้อยมาก
แม้ว่าหนทางในการขจัดปัญหาคอรัปชั่นจะมีรูปแบบที่แตกต่างกันตามบริบทของแต่ละประเทศ แต่กรณีศึกษาที่น่าสนใจที่จะหยิบยกมาให้ดูวันนี้เป็นแนวคิดเชิงสร้างสรรค์ในการต่อต้านการคอรัปชั่นในระดับรากหญ้าของประเทศอินเดีย ประเทศที่จัดว่ามีปัญหาการทุจริตคอรัปชั่นสูง ครองอันดับที่ 94 ดีกว่าไทยเล็กน้อย ซึ่งมาพร้อมกับแนวคิดในการผลิตธนบัตร 0 รูปี เพื่อมอบให้กับเจ้าหน้าที่ที่กำลังเรียกสินบน หรือจะลงต่ำแบบจ่ายใต้โต๊ะ แนวคิดนี้เกิดขึ้นจาก วิชัย อานันท์ (Vijay Anand) นักธุรกิจด้านซอล์ฟแวร์ เขาพบว่า การทำธุรกิจในประเทศอเมริกาช่างแตกต่างจากประเทศอินเดีย สาเหตุคงไม่ใช่เพราะความยากง่ายในการทำงาน แต่กลับเป็นปัญหาคอรัปชั่นในประเทศอินเดียที่ทำให้เขาต้องเจียดเงินส่งเสียเจ้าหน้าที่รัฐที่เรียกร้องสินบน ในปี 2006 เขาตัดสินใจก่อตั้ง 5th Pillar องค์กรต่อต้านการคอรัปชั่น หลังจากนั้นอีก 1 ปีเขาเริ่มโครงการ ‘ธนบัตร 0 รูปี’ โดยวิชัยใช้เวลาถึง 6 เดือนในการทดลองด้วยตัวเอง ด้วยการนำธนบัตร 0 รูปีไปมอบให้กับเจ้าหน้าที่ที่เรียกร้องสินบน ผลลัพธ์ที่ได้มากลับเกินคาดเพราะเจ้าหน้าที่รู้สึกละอายและสำนึกผิดกับสิ่งที่ทำ เขาจึงขยายวงกว้างโดยให้อาสาสมัครจาก 5th Pillar ทำการแนะนำโครงการนี้พร้อมแจกธนบัตรให้กับประชาชนตามสถานีรถไฟ รถโดยสาร ตลาด เพื่อกระตุ้นให้ทุกคนรู้จักรักษาสิทธิ และร่วมกันต่อต้าน พร้อมกับตั้งโต๊ะอธิบายแนวคิด รวมถึงเปิดโอกาสให้ประชาชนทุกคนสามารถเข้ามาเรียกร้องได้ นอกจากด้านหน้าธนบัตรที่มีการพิมพ์ข้อความ ‘ปฏิเสธการคอรัปชั่นทุกระดับ’ และ ‘ฉันสัญญาจะไม่รับสินบนและจ่ายใต้โต๊ะ’ แล้ว ด้านหลังธนบัตรยังเป็นข้อมูลขององค์กรต่อต้านการคอรัปชั่น 5th Pillar เพื่อปรามเจ้าหน้าที่ในทางอ้อม แนวคิดนี้เริ่มเห็นผลในรัฐทมิฬนาฑู และกำลังขยายวงกว้างมากขึ้น
แนวทางนี้จะไม่ประสบความสำเร็จเลย ถ้าประชาชนทุกคนไม่หันมาร่วมมือสอดส่องการกระทำที่ทุจริตที่เกิดจากเจ้าหน้าที่ของภาครัฐ โดย 5th Pillar จะเป็นตัวกลางในการเผยแพร่ข้อมูลผ่านเอกสารและทางอินเทอร์เน็ต เพื่อแสดงให้เห็นว่าองค์กรตั้งมั่นที่จะขจัดการคอรัปชั่นให้มากที่สุด ในปี 2008 แนวคิด ‘ธนบัตร 0 รูปี’ ได้เริ่มกระจายไปทั่วโลก เพื่อสร้างรูปแบบการต่อต้านคอรัปชั่นด้วยการมอบธนบัตรไร้มูลค่า โดยคุณสามารถเข้าไปชมธนบัตรของแต่ละประเทศที่มีมูลค่าเป็นศูนย์ ได้ที่ Zero Currency แต่ต่อให้เรามีมาตรการที่เข้มข้นเพียงใด ถ้าเจ้าหน้าที่รัฐยังร่วมมือในการทุจริตคอรัปชั่นแบบครบวงจร และประชาชนไม่ออกมาเรียกร้องความเป็นธรรม เราคงต้องก้มหน้ารับกรรมกับสิ่งที่เกิด …แล้วเราจะยอมอยู่ในประเทศแบบนี้หรือครับ?
อ้างอิง : 5th Pillar, Information Activism, Transparency International
